საავტომობილო ტრანსპორტში დღეისთვის გამოყენებულია ნავთობური წარმოშობის თხევად საწვავზე (ან აირად საწვავზე) მომუშავე შიგაწვის ძრავები. აღნიშნული ენერგეტიკული დანადგარის დანიშნულებაა ნავთობური წარმოშობის საწვავის წვის შედეგად მიღებული ქიმიური ენერგია გარდაქმნას მექანიკურ ენერგიად.
შიგაწვის ძრავები სამუშაო ციკლების მიხედვით იყოფა 2 და 4 ტაქტიან ძრავებად. ძირითადი სამუშაო ციკლი არის 4 ტაქტიანი ოტოს ციკლი. ოტოს ციკლის უფრო სრულყოფილი ვარიანტია ატკინსონის ციკლი, რომელიც შიგაწვის ძრავის კოეფიციენტს 10 ერთეულით უმატებს.
2 ტაქტიანი
4 ტაქტიანი
შიგაწვის ძრავის ძირითადი სამუშაო ტაქტებია: სამუშაო ნარევის (საწვავისა და ჰაერის ოპტიმალური პროპორცია) მიწოდება ძრავის ცილინდრის წვის კამერაში. აღნიშნუ ტაქტს ეწოდება შეშვების ტაქტი. იმისთვის, რომ საწვავის წვის შედეგად მიღებული ენერგია იყოს მაქსიმალური სიდიდის, აუცილებელია ძრავის ცილინდრის სამუშაო სივრცეში მოხდეს შეშვებული სამუშაო ნარევის შეკუმშვა. აღნიშნულ ტაქტს შეკუმშვის ტაქტი ეწოდება. ხოლო, სიდიდეს კუმშვის ხარისხი. შეკუმშვის შემდგომი ტაქტია ცილინდრის წვის კამერაში შეკუმშული სამუშაო ნარევის აალება. რის შედეგადაც, ვღებულობთ ძრავის ცილინდრის სამუშაო სივრცეში დგუშის სწორხაზოვან გადაადგილებას ქვედა მკვდარი წერტილისკენ. აღნიშნულ ტაქტს მუშასვლა, გაფართოება, აფეთქება ან დეტონაცია ეწოდება. გაფართოების ტაქტის შემდგომ, აუცილებელია მოვახდინოთ ცილინდრის განიავება, ანუ განვათავისუფლოთ წვის შედეგად მიღებული პროდუქტებისგან. აღნიშნულ ტაქტს, გამოშვების ტაქტი ეწოდება.
საბოლოო ჯამში 4 ტაქტიანი შიგაწვის ძრავის სამუშაო ტაქტების თანმიმდევრობა და დასახელება მიიღებს შემდეგ სახეს: 1 ტაქტი: შეშვება. 2 ტაქტი: შეკუმშვა. 3: ტაქტი მუშასვლა. 4 ტაქტი" გამოშვება.
ორ ტაქტიან ძრავებში რჩება მხოლოდ მუშასვლისა და შეკუმშვის ტაქტები. შეშვებისა და გამოშვების ტაქტები აღნიშნულ ძრავებში წარმოადგენს შეკუმშვისა და მუშასვლის თანმდებ პროცესს.
შიგაწვის ძრავებს ნორმალური მუშაობის უზრუნველყოფისთვის ესაჭიროება 4 სისტემა და 2 მექანიზმი. ამათგან მექანიზმებია: მრუდმხარა-ბარბაცა მექანიზმი და აირ-გამანაწილებელი მექანიზმი. მრუდმხარა-ბარბაცა მექანიზმის დანიშნულებაა წვის შედეგად მიღებული დგუშის სწორხაზოვანი გადაადგილება გარდაქმნას ბრუნვით მოძრაობად. ხოლო, აირ-გამანაწილებელი მექანიზმი უზრუნველყოფს ძრავის ცილინდრების სამუშაო ნარევით შევსებას და ნამწვი-აირებისაგან ცილინდრის გათავისუფლებას.
მრუდმხარა-ბარბაცა მექანიზმი (სურათი: champion777.ucoz .com)
აირ-გამანაწილებელი მექანიზმი (სურათი: champion777.ucoz .com)
ძრავის სისტემებია: კვების სისტემა, გაგრილების სისტემა, შეზეთვის სისტემა, ანტების სისტემა და ძრავის ელექტრონული მართვის სისტემა. ამათგან, ანთების სისტემა დიზელის საწვავზე მომუშავე ძრავებს არ აქვთ, რამდენადაც დიზელის საწვავი ძრავის ცილინდრში მოხვედრისას თვით აალდება, არდგან წვის კამერაში მას ხვდება შეკუმშული ჰაერი, რომლის ტემპერატურაც საკმარისია დიზელის საწვავის აალებისთვის.
- კვების სისტემის დანიშნულებაა უზრუნველყოს შესაამისი პროპორციის სამუშაო ნარევის მიწოდება ძრავის ცილინდრის წვის კაბინაში. ბენზინით და აირით მომუშავე ძრავებში იგი ამზადებს საწვავ ნარევს და აწვდის ცილინდრებში, ხოლო დიზელის ძრავებში უზრუნველყოფს საწვავის მაღალი წნევით შეფრქვევას ცილინდრებში. ბენზინით მომუშავე ძრავები შეიძლება იყოს კარბურატორიანი ან შეფრქვევის სისტემით აღჭურვილი.
კარბურატორიანი ძრავის კვების სისტემა შედგება შემდეგი ძირითადი ნაწილებისგან: ავზი, საწვავის მიმღები, ტუმბო, ფილტრი და კარბურატორი. ტუმბო ავზიდან ამოიწოვს ბენზინს, რომელიც გაიწმინდება ფილტრში და მიეწოდება კარბურატორს. კარბურატორში ბენზინი და ჰაერი ერევა ერთმანეთს და მიეწოდება ცილინდრებში. ცილინდრებში ხდება საწვავი ნარევის დაწვა, რის შედეგადაც გამოყოფილი ენერგია გარდაიქმნება მუხლა ლილვის ბრუნვად.
(სურათი: champion777.ucoz .com)
ბენზინის შეფრქვევის სისტემა შეიძლება იყოს მონოწერტილოვანი ან მრავალწერტილოვანი. მონოწერტილოვანი სისტემის შემთხვევაში ბენზინი მიეწოდება შემშვებ მილსადენს ერთი ფრქვევანიდან, ხოლო მრავალწერტილოვანი სისტემის შემთხვევაში ბენზინი მიეწოდება შემშვებ მილსადენს რამდენიმე ფრქვევანიდან. მრავალწერტილოვან სისტემაში ყოველ ცილინდრს გააჩნია საკუთარი ფრქვევანა.
(სურათი: champion777.ucoz .com)
შეფრქვევის მქონე ძრავის კვების სისტემა შედგება შემდეგი ძირითადი ნაწილებისგან: ავზი, ტუმბო, ფილტრი, ფრქვევანები, დროსელი, მართვის ელექტრონული ბლოკი და გადამწოდები. რამდენიმე გადამწოდისაგან მიღებულ ინფორმაციას გადაამუშავებს მართვის ელექტრონული ბლოკი და ფრქვევანების საშუალებით ცილინდრებს მიაწვდის ბენზინს ზუსტი დოზირებით. შეფრქვევის სისტემის მქონე ძრავები გაცილებით ეკონომიურია კარბურატორიან ძრავებთან შედარებით.
შეფრქვევის მქონე ძრავის კვების სისტემა შედგება შემდეგი ძირითადი ნაწილებისგან: ავზი, ტუმბო, ფილტრი, ფრქვევანები, დროსელი, მართვის ელექტრონული ბლოკი და გადამწოდები. რამდენიმე გადამწოდისაგან მიღებულ ინფორმაციას გადაამუშავებს მართვის ელექტრონული ბლოკი და ფრქვევანების საშუალებით ცილინდრებს მიაწვდის ბენზინს ზუსტი დოზირებით. შეფრქვევის სისტემის მქონე ძრავები გაცილებით ეკონომიურია კარბურატორიან ძრავებთან შედარებით.
(სურათი: champion777.ucoz .com)
დიზელის კვების სისტემაში საწვავად გამოიყენება სოლიარის ზეთი(ე.წ. "სალიარკა"). დიზელის საწვავით მომუშავე ძრავს არ გააჩნია ანთების სისტემა. ასეთ ძრავში "სალიარკა" აალდება შეკუმშვის შედეგად გახურებულ ჰაერში მისი შეფრქვევის გზით. დიზელის კვების სისტემა შედგება შემდეგი ძირითადი ნაწილებისგან: ავზი, ფილტრი, საწვავმიმწოდებელი ტუმბო, მაღალი წნევის ტუმბო, მაგისტრალი და ფრქვევანები. საწვავმიმწოდებელი ტუმბო ავზიდან საწვავს გადატუმბავს მაღალი წნევის ტუმბოში, საიდანაც საწვავი მაღალი წნევით მიეწოდება ფრქვევანებს მაგისტრალის გავლით. ფრქვევანების საშუალებით ხდება საწვავის გაფრქვევა ცილინდრებში შეკუმშულ ჰაერში, რის შედეგადაც ხდება საწვავი ნარევის წარმოქმნა და პარალელურად მისი აალება მაღალი ტემპერატურის გავლენით.
(სურათი: champion777.ucoz .com)
საავტომობილო ძრავებში საწვავად ასევე გამოიყენება ბუნებრივი აირი და თხევადი აირი. აირბალონიანი კვების სისტემის ძირითადი ნაწილებია: ბალონი, რედუქტორი, გაზის სარქველი, შემრევი, დოზატორი და მართვის ელექტრონული ბლოკი. ბალონიდან მაღალი წნევით გამოსული აირი გაივლის რედუქტორში, სადაც წნევა მცირდება საჭირო ზომამდე და მიეწოდება შემრევს. შემრევში ჰაერი და გაზი ერევა ერთმანეთს და წარმოქმნილი საწვავი ნარევი მიეწოდება ძრავის ცილინდრებს. დოზატორი და ელექტრონული ბლოკი უზრუნველყოფენ აირის საჭირო რაოდენობით მიწოდებას შემრევში.
საავტომობილო ძრავებში საწვავად ასევე გამოიყენება ბუნებრივი აირი და თხევადი აირი. აირბალონიანი კვების სისტემის ძირითადი ნაწილებია: ბალონი, რედუქტორი, გაზის სარქველი, შემრევი, დოზატორი და მართვის ელექტრონული ბლოკი. ბალონიდან მაღალი წნევით გამოსული აირი გაივლის რედუქტორში, სადაც წნევა მცირდება საჭირო ზომამდე და მიეწოდება შემრევს. შემრევში ჰაერი და გაზი ერევა ერთმანეთს და წარმოქმნილი საწვავი ნარევი მიეწოდება ძრავის ცილინდრებს. დოზატორი და ელექტრონული ბლოკი უზრუნველყოფენ აირის საჭირო რაოდენობით მიწოდებას შემრევში.
(სურათი: champion777.ucoz .com)
- გაგრილების სისტემის დანიშნულებაა უზრუნველყოს მომუშავე ძრავის ოპტიმალური სითბური რეჟიმის შენართუნება. კერძოდ: არ უნდა მოხდეს ძრავის გადახურება ან გადაციება. ბენზინზე მომუშავე ძრავებისათვის ოპტიმალურ სითბურ რეჟიმად ითვლება 90–95° C. ძრავების უმეტესობა სითხით გრილდება. გამაგრილებელ სითხედ გამოიყენება წყალი ან ანტიფრიზი. ანტიფრიზი არის ნივთიერება, რომელიც არ იყინება. გაგრილების სისტემის ძირითადი ნაწილებია: ტუმბო, თერმოსტატი, გაგრილების პერანგები, რადიატორი და ვენტილატორი.
(სურათი: champion777.ucoz .com)
- შეზეთვის სისტემის დანიშნულებაა ძრავის შეუღლებული დეტალები ერთმანეთთან კავშირში იყონ არამშრალი ან ნახევრადმშრალი ხახუნით, რითაც მიიღწევა დეტალების ცვეთის ინტენსიურობის შემცირება. ძრავის ყველაზე დატვირთულ დეტალებს ზეთი წნევით მიეწოდება, ხოლო ნაკლებად დატვირთულს–გაშხეფვით და თვითდინებით. შეზეთვის სისტემის ძირითადი ნაწილებია: ტუმბო, ზეთმიმღები, კარტერის ხუფი, ფილტრი და მაგისტრალები.
(სურათი: champion777.ucoz .com)
- ანთების სისტემის დანიშნულება დროულად უზრუნველყოს ცილინდრის წვის კამერაში შეშვებული სამუშაო ნარევის აალება. კერძოდ: ადგილი არ ქონდეს სამუშაო ნარევის ნაადრევ ან დაგვიანებულ აფეთქებას. მისი საშუალებით დაბალი ძაბვა გარდაიქმნება მაღალ ძაბვად და მიეწოდება ცილინდრებში განლაგებულ სანთლებს ნაპერწკლის წარმოსაქმნელად. თანამედროვე ავტომობილებში იყენებენ ანთების უკონტაქტო სისტემებს. ასეთი სისტემის ძირითადი ნაწილებია: სანთლები, ანთების კოჭა, მწყვეტარა, მანაწილებელი, მართვის ბლოკი და მაღალი ძაბვის სადენები. დაბალი ძაბვის დენი გაივლის მწყვეტარაში და პერიოდულად წყდება. დაბალი ძაბვის შეწყვეტისას ანთების კოჭაში წარმოიქმნება მაღალი ძაბვის დენი, რომელიც მანაწილებელის და მაღალი ძაბვის სადენების საშუალებით მიეწოდება სანთლებს. მაღალი ძაბვა სანთლებზე წარმოქმნის ნაპერწკალს, რომელიც აალებს საწვავ ნარევს. მართვის ბლოკი საჭიროებისამებრ ცვლის წინსწრების კუთხეს გამოყენებული საწვავის ხარისხის მიხედვით.
(სურათი: champion777.ucoz .com)
- ელექტრონული მართვის სისტემა საავტომობილო ტრანსპორტში შემოვიდა მე-20 საუკუნის 80-იანი წლებიდან. აღნიშნული სისტემა შედარებით ახალია და ჯერ-ჯერობით დამუშავებისა და დახვეწის პროცესშია. მისი დანიშნულებაა ონლაინ რეჟიმში უზრუნველყოს ძრავში მიმდინარე ძირითადი პროცესების მართვა, რომლის მიზანია ძრავის კონკრეტული სადატვირთო რეჟიმი მაქსიმალურად შეესამებოდეს ავტომობილზე აღნიშნული მომენტისათვის მოქმედ გარემო პირობებს. რაც, უზრუნველყოფს ძრავის მიერ მხმარებული საწვავის ხარჯის შემცირების და შესაბამისად წვის პროდუქტებში არსებული მცირე ნივთიერებების ოდენობის სიმცირეს.
ელექტრონული მართვის სისტემის კიდევ ერთი მახასიათებელია საბორტე დიაგნოსტიკის არსებობა. საბორტე დიაგნოსტიკის სისტემა (OBD - On-Boad Diagnostic) მუშაობის პროცესში გამოავლებს მართვის სისტემაში არსებულ ხარვეზებს და ამის შესახებ ინფორმაციას გადასცემს მძღოლს. (OBD სისტემა ინფორმაციას პრობლემის შესახებ გადასცემს საკონტროლო ნათურის ე.წ Check უწესრიგობის გამომსახველი კოდის ან მართვის კვადრატზე არსებული სხვა სიმბოლოს საშუალებით. OBD 2 ინფორმაციას გამოსახავს როგორც Check-ის საშუალებით, ასევე დიაგნოსტიკის კოდის და სხვა ინდიკატორული ანთების მიხედვით. ხოლო, OBD 3 ინფორმაციას ტექნილური პრობლემის შესახებ ონლაინ რეჟიმში გადასცემსმძროლის მიერ შერჩეულ სერვისის ობიექტს.)
OBD პორტი
და ბოლოს..
გამომშვები სისტემის დანიშნულებაა წვის შედეგად წარმოქმნილი მომწამვლელი აირები გააუვნებელყოს, შეუმციროს მათ ხმა და ისე გამოუშვას ატმოსფეროში. გამომშვები სისტემა შედგება შემდეგი ნაწილებისგან: გამშვები კოლექტორი, კატალიზატორი, პირველი და მეორე მაყუჩი და მილსადენები. გამშვები მილსადენის საშუალებით ნამწვი აირები გადადიან კატალიზატორში, სადაც მომწამვლელი აირების გაწმენდა მიმდინარეობს. გაწმენდილი გამონაბოლქვი გაივლის პირველ და მეორე მაყუჩებს, სადაც უმცირდება ხმა და გამოიდევნება ატმოსფეროში.
(სურათი: champion777.ucoz .com)
